19 kwietnia 2024 Imieniny: Adolf, Leon, Tymon
O retoryce
alegoria
alegoria, jedna z figur retorycznych; jeden z najważniejszych znaków kultury.
alegoria [gr. ἀλληγορία allēgoría, od ἀλληγορέω allēgoréo, allos ‘inny’ + allēgoreín ‘mówić w przenośni’, ‘obrazowo’], jedna z >figur retorycznych; jeden z najważniejszych znaków kultury. Zawiera, poza dosłownym, sens przenośny – ale w miarę jednoznacznie określony; można przyjąć, że alegoria to skonwencjonalizowany w danej kulturze czy środowisku symbol. W sztuce, czy szerzej w tekstach kultury, alegoria jest elementem świata przedstawionego najczęściej wykorzystującym alegorie z życia społecznego wzięte lub z innych dzieł sztuki. Alegoria najpełniej dominuje w sztukach fabularnych, czyli literaturze i plastyce przedstawiającej i powstałych na ich kanwie formach audio-wizualnych (teatr, film, słuchowisko, nagranie audio). We wszystkichtekstach kultury jest to przedstawianie za pomocą umownych znaków: tematów, pojęć religijnych, politycznych, estetycznych, sztuk, pór roku, poszczególnych zmysłów itp., np.: wizerunku (Duch Święty – gołąbek w ognistych płomieniach), atrybutu (Melpomena to alegoria teatru, czyli kobieta z maskami w dłoniach; trzydzieści srebrników Judasza), cnoty czy występków (diabeł i anioł), cech postaci, (osioł jest sympatycznym, głupim uparciuchem); grup społecznych (stado, Hipisi); zasady kompozycyjnej właściwej przypowieści (o samarytaninie) lub bajce zwierzęcej (o kocie w butach). W każdej epoce publikowano ilustrowane przewodniki po znakach alegorycznych: Iconologia C. Ripy (1. wydanie 1593, pol. wyd. 1998); ojciec teatru narodowego, Wojciech Bogusławski wydał podręcznik wyjaśniając adeptom gry aktorskiej, co który gest czy mina oznacza. W codziennej praktyce bardzo często dany znak alegoryczny nazywa się błędnie symbolem, np.: „znak ryby jest symbolem chrześcijaństwa”, czy „maska grecka jest symbolem teatru” – podczas, gdy są to alegorie. Krzyż dla pierwszych czy ortodoksyjnych chrześcijan jest znakiem symbolicznym o bardzo wielu znaczeniach, ale dla osób nie interesujących się tą wiarą będzie alegorią np.: tylko katolicyzmu. Znak alegoryczny jest uproszczonym znakiem symbolicznym, ale może w konkretnym użyciu znowu stać się symbolem. Tak czyni twórca, gdy sięga do utrwalonego tradycją znaku alegorycznego i dodaje mu nowych znaczeń. Na takiej „zabawie” alegoriami budowane są przez Stanisława Wyspiańskiego symboliczne dramaty: Wesele czy Noc listopadowa. Temu celowi służą też nowe interpretacje klasycznych dzieł umieszczające ich akcje w czasach współczesnych, przenosząc alegoryczne wątki lub postaci do innego dzieła (domalowanie wąsów i bródki Monie Lisie przez M. Duchampa, zbierając postaci ze wszystkich bajek „w samotni Shreka”). Przedstawienia alegoryczne z zasady występują w starożytnych i współczesnych religiach. Na greckich, żydowskich i chrześcijańskich symbolach i alegoriach zbudowana jest kultura europejska. Najżywiej korzystano z nich w renesansie (z antyku), baroku (z antyku i średniowiecza), klasycyzmie (z antyku), romantyzmie (ze średniowiecza) i powtórnie wszystkie one znalazły swoje nowe miejsce w modernizmie i kulturze współczesnej (np. u Witkacego, Bruno Szulca, Witolda Gombrowicza).
Alegoria - hasło z >Nonsensopedii, polskiej encyklopedii humoru
Alegoria - hasło z >Nonsensopedii, polskiej encyklopedii humoru
M. Podraza-Kwiatkowska Od alegorii do symbolu, w: tejże Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, Kraków 1975.
Alegoria pod red. Janiny Abramowskiej. 2003 "Słowo/Obraz, Terytoria", Gdańsk
Alegoria pod red. Janiny Abramowskiej. 2003 "Słowo/Obraz, Terytoria", Gdańsk